Het is nauwelijks voorstelbaar hoeveel mensen geleden hebben, en nog steeds creperen onder de toeslagenaffaire: vele duizenden euro’s werden ten onrechte van hen “teruggevorderd” wat hen in armoede en ellende stortte.
Fast forward naar de beperkte parlementaire enquête over dit staatsschandaal. Mensen van de belastingdienst komen opdraven, ambtenaren van diverse ministeries en de in de periode van de terugvorderingen dienstdoende politici. Iedereen vindt het verschrikkelijk wat gebeurd is en wijst met groot gemak naar de ander. Maar, hoe men het wendt of keert, uiteindelijk zijn de politici verantwoordelijk voor wat er mis gaat op hun ministeries en bij de belastingdienst. Hun verweer is dat ze het over het hoofd gezien hebben, miscommunicatie tussen de departementen. Kortom, foutje. Er passeren immers elke dag zó veel zaken waar ze over moeten beslissen dat iets over het hoofd gezien kan worden.
Dat is waar. Daarom zijn die politici niet persoonlijk aansprakelijk voor wat er fataal mis gegaan is. Ze hadden niet de bedoeling om mensen te benadelen. Dat neemt niet weg dat ze wel verantwoordelijk zijn voor beleid dat hopeloos ontspoord is. Ligt het dan niet voor de hand dat ze die verantwoordelijkheid nemen en aftreden? Het gaat niet om een pietepeuterige fout, het is een majeure blunder. Verschillende van hen zijn al afgetreden, dus dat hoeft niet meer, maar Eric Wiebes, Marc Rutte en Tamara van Ark zijn nog steeds volop in bedrijf als minister of staatsecretaris. Het zou zuiver zijn als ze hun ontslag indienen en de weg vrij maken voor opvolgers die met een schone lei kunnen beginnen.
Onvermijdelijk passeert dan ook Lodewijk Asscher de revue. Hij was vele jaren minister op Sociale Zaken, het departement waar de toeslagregeling bedacht was en dat had moeten voorkomen dat het fout ging. Ook Lodewijk is niet persoonlijk aansprakelijk voor het falend beleid, maar hij was er wel verantwoordelijk voor. Hij is geen minister meer en kan dus niet aftreden. Maar hij is ook niet uit het politieke blikveld verdwenen, integendeel. Het valt toch moeilijk met droge ogen vol te houden dat hij politiek leider en lijsttrekker blijft voor de partij, de PvdA, die zegt het meest voor de zwakkeren in de samenleving op te komen. Dat is dus slecht afgelopen. Ten opzichte van de slachtoffers van de toeslagenaffaire zou het respectvol zijn als hij een stap terug doet en daarmee zijn verantwoordelijkheid neemt. Wat daarbij komt, electoraal lijkt het me niet handig om een politicus in de voorhoede te hebben die op een belangrijk onderdeel van het sociale beleid tekort is geschoten. Met excuses kom je niet ver.